Waarom zijn sommige bijen eusociaal?

geschreven door olivier

Unieke erfelijkheid

In de bijenwereld wordt onderscheid gemaakt tussen eusociale en solitaire bijen. Die laatste verzorgen hun nageslacht alleen. Dit wil zeggen dat een enkele bij de broedzorg op zich neemt. Hiertegenover staan de eusociale bijen zoals hommels en honingbijen die samen werken om hun nageslacht groot te brengen. Maar waarom doen ze dit en wat hebben ze hier als soort bij te winnen?

Evolutie en genetica

Onze kinderen hebben 50% genen van de ene ouder en 50% van de andere, maar bij bijen ligt dat net iets anders. Het geslacht wordt bij bijen overigens door slechts 1 gen bepaald waardoor vrouwtjes enkel een onbevrucht eitje hoeven te leggen waaruit dan een mannetje voortkomt. Mannelijke bijen hebben dus eigenlijk geen vader. Door hun unieke genetca zijn zusterbijen nauwer aan elkaar verwant dan aan hun moeder en hun eigen nageslacht. Zo is bijvoorbeeld een vrouwtjeshommel voor 50% verwant aan haar dochters en zoons, maar voor 75% aan haar zusters.

Het doel van de evolutie is dat dieren zoveel mogelijk van hun genen doorgeven en in dat perspectief is het voor eusociale bijen voordeliger om voor hun zussen te zorgen dan voor hun eigen zoons of dochters. Dit verklaart waarom vele vrouwelijke bijen (werksters) het broed verzorgen (hun zussen) van hun moeder, de koningin. In principe kunnen werksterhommels onbevruchte eitjes leggen waaruit dan een mannetjeshommel zou komen die voor 50% verwant is aan hen. Wanneer de koningin in de nazomer onbevruchte eitjes wil leggen ontstaat er dan ook chaos in het nest. De werksters brengen op dat moment liever hun eigen nageslacht (mannelijke bijen) voort omdat ze hieraan 50% verwant zijn terwijl ze maar 25% verwantschap hebben met de onbevruchte eitjes afkomstig van de koningin (hun moeder). Kortom, ze zijn nauwer verwant met hun eigen zoons dan met hun broers. De koningin pikt dit niet en eet daarom alle niet-eigen eitjes (dus eigenlijk haar kleinkinderen) op. De vele gevechten die zie hiervoor moet ondergaan zullen haar uiteindelijk het leven kosten. Haar taak is volbracht. De koningin heeft ondertussen niet alleen nieuwe koninginnen voortgebracht maar ook mannelijke hommels om ze te bevruchten waardoor een toekomst van het nest mogelijk is.